Блог

     Алай вахтунда вичин гьар са кар галай-галайвал гуьнгуьна авай халкь четин жагъида. Кьадардилай аслу тушиз гьар са халкьдихъ дердияр, татугайвилер, гьялна кIанзавай хци месэлаяр ава. Садбур гьа месэлаяр гьялунив эгечIзаватIа, муькуьбуру абур кваз кьазвач, къулайсузвилер рикIелай ракъурзава. Са кар шаксуз я хьи, вахтар алатунивай, девир дегиш хьунивай са бязи халкьари дегь чIаварилай аманат яз чпел агакьнавай хъсан адетар хуьн тийиз абурун пун хкудзава.

     Гьар са халкьдин ацукьун-къарагъун, меденият, ахлакь адан адетрай кьатIуниз жеда. Ихьтин са адетдикай - лезги киминикай мад гъилера лугьуз кIанзава. Ким. Шумудни са виш йисара лезги хуьрерин агьалийри санал кIватIал хьана меслятар гъайи чка.  Гьавиляй чи бубайри лагьанай: “Ким авачир хуьр жедач”, “Ким хуьруьн абур я”, “Кимин жаваб-хуьруьн жаваб”. Ибур гьикьван дерин, гьикьван маналу гафар я.

     Ким, адет яз, хуьруьн юкьни-юкьвал, эл алахьдай рекьин къерехдал жедай. Иниз маса гафуналди агъсакъалар кIватIал жезвай чкани лугьудай. Хуьруьз ва хуьруьнбуруз талукь вири месэлаяр инал гьялдай, инал къарар акъуддай. Агъсакъалрин кьиле хуьруьн виридалайни гьуьрметлу, нуфузлу ва савадлу кас жедай. Адахъ кимел алайбурухъ яб акална эхиримжи гаф лугьудай, кутугай къарар гудай ихтиярар жедай. Кимин къарар гьар са хуьруьнви патал къанун тир. Къазийринни судьяйрин къарарар дегишардай гьукум авай кимел гъайи меслятдихъ.

     Ким жемят патал чIехи мектеб тир. Ахлакьдин тарсар къачудай чIехи мектеб. Яшлубуру адаз гьуьрметдай, жегьилри игьтиятлувал хуьдай. Вирида сад хьиз икрамдай чи хуьрера кимериз. Мел-мехъеррин, тазиятрин меслятар инал ийидай.   Хизанрин наразивилерилай башламишна несилрин мидявилералди гьар жуьредин гьуьжетунар, къалмакъалар инал гьялдай.   ЧIехи къалар элякьардай гуж авай кимерихъ.

     Бес гила? Гьайиф къведай кар ам я хьи, виш йисара халкьдин уьмуьрда, ахлакьда кьилди чка кьур ким къвердавай арадай акъатзава. Исятда азим хуьрера кимер амач. АматIани абуру чпин виликан везифа, инсанриз рехъ къалурун, абур патал герек тир важиблу веревирдер авун рикIелай ракъурнава. Авайвал лагьайтIа, са бязи кимерал ички хъванвай  кьуьзуьбурални дуьшуьш жеда вун. Гагь-гагь къумар къугъвазвайбурни пайда жеда. Шумудни са къал къачуз ккIизвай ксар гьалтда вал. Бес и крар хуьруьн жегьилризни аялриз вилералди аквазвачни?

     И йикъара са лезги хуьре авай зун. Вичихъ къадим тарих авай, гзаф жемятар яшамишзавай, шумудни са алимдин ватан тир и хуьре са вуч ятIани агакьзавачир. Бегьер тегъизвай тар хьиз, ичIи къул хьиз, гадарнавай чил хьиз рикIиз къайи тир хуьр. Кьакьан дараматралдини багьалу пек-лек алай инсанралди тафаватлу жезвайтIани, кесиб тир хуьр. Ким авачир ина, я жерг яна ацукьнавай агъсакъаларни аквазвачир тарарихъ. Ким хабар кьурла:

     - Чахъ фадлай ким амайди туш хьи, - лагьана хуьруьнвийри.

     - Бес агъсакъалар?

     - Кьил рехибур пара ава чахъ, агъсакъалар ваъ.

     Нагагь чIехи къван акьур хьиз хьана заз. ТIарна зи рикI и гафари. Мад са шумуд хуьре ихьтин жавабар гана заз. Белки гьа хуьрерин агьалияр чеб тахсиркар ятIа, лагьана веревирдна за. Белки кваз кьазмачтIа чна агъсакъалар? Абуруз гьуьрмет ийизмачтIа? Яб акализ кIанзамачтIа чаз дуьнья акунвай и ксарихъ?

     Чи кимер акурди яни квез? Виш йисар инлай вилик гьикI тиртIа, гилани гьа саягъда ама абур. Агъсакъалар ацукьун патал жерг яна кIанчIар эцигнавай чка виридалайни хъсан ким я лугьуда. Амма гзаф чкайра агъсакъалар ацукьдай са къванни авач.   Са гьи хуьре ятIани жемятди мел авуна ким гуьнгуьна хтурди квекай низ ван хьана? Гьи хуьре асфальт туна, цуькверин лак кутуна, абад авунва ким?

     Чи районрин беледиейриз жемятди акьуллу ва кар алакьдай ксар хкянава. Белки абурун рикIел чи кимер хкин чна? Кимериз къайгъу къалурна кIанзавайди малумар хъийин?

Мектебра муаллимри гьакIни чи кимерикай, агъсакъалрикай ихтилатар авуртIа жечни? Рехи ксариз гьуьрмет авун, абуруз къайгъу къалурун виридан буржи я, вучиз лагьайтIа къенин аялар ва жегьиларни гележегда кьуьзуь жеда эхир. Са чIавуз рекьери гьабурни кимел гъидайвал авуна кIанзава чна. Са гафуналди, ким чи хуьрерин абур я, ша чна и абур хуьн.

 

•