Блог
Дидед чIал - Ватан я
Играми кIелдайбур! Шумуд йисар я чи газетдин кIвалахдарри дидед чIал хуьн, ам вилик тухун патал къелемдив женг чIугваз. Са гафнии авачиз, республикадин гьукуматди пулунин такьатар чара авунайтIа, газет акъудун икьван четинвилелди кьиле фидачир. 1997-йисалай инихъ са патайни куьмек авачиз акъатзавай «Самур» датIана яцIара аватIани, советрин девирдин почтадин система амачирвили газет чкайрив агакьарун четинарнаватIани, кIелдайбурун вил рекье тунач чна. Республикадин печатдин органрин арада вичин хъсан еридалди тафаватлу жезвай, чIехи харжийралди арадиз къвезвай «Самурдин» мас хкажнач чна. Редакциядин коллектив кIевера гьатнатIани, кIелдайбурув газет гьа куьгьне къиметривди агакьарна чна.
Яргъал йисара чи кIелдайбур чавай къакъат тавуни, редакциядивай 2 агъзурдин тираж авайвал хуьз хьунухьи чахъ руьгь кутазва. Вучиз лагьайтIа гилан четин девирда, садан куьмекни галачиз газет акъудун кьадардиз тIимил халкьарин журналистар патал чIехи гьунар я.
Ингье чахъ руьгь кутазвай мад са кар ава. Эхиримжи йисара Азербайжанда лезги чIал къвердавай шегьредиз акъатуни, адалди кхьизвайбурун кьадар генани пара хьунухьи, инсанар дидед чIалахъ рикI алаз агъуни чун гзафни-гзаф шадарзава. Хиве кьуна кIанда хьи, гзаф йисар инлай вилик икI тушир. Азербайжанда эхиримжи йисара лезгидалди чапдин органар арадиз атуни, и чIалалди кхьизвай къелемэгьлийрин кьадар пара хьуни, абуру чпин ктабар чапдай акъудуни дидед чIал хуьз куьмек гузва. Бакуда, чара-чара районра, хуьрера мукьвал-мукьвал кьиле физвай лезги чIалаз, эдебиятдиз, медениятдиз талукьарнавай мярекатри, концертри, нянийри инсанрик руьгь кутазва.
Къе рикI ахъайдай крарикай садни ам я хьи, Интернетдин чинра лезги кхьинрал гзафни-гзаф дуьшуьш жезва чун. Инсанри дуьньядикай, хьайи крарикай, чи ацукьун-къарагъуникай, халкьдин адетрикай чпин фикирар дидед чIалалди кхьизва. Чи къелемэгьлийрикай, тIвар-ван авай ватанэгьлийрикай абурун веревирдер кIелайла лувар акатзава чахъ.
Садбурун кхьинра са кьадар чIалан гъалатIар хьунухьи, гагь-гагь абуру грамматикадин къайдайриз амал тавуни чIалан пешекарар къарсур тавун герек я. Вучиз лагьайтIа ихьтин гьалар тек са лезгидалди кхьизвайбуруз ваъ, гьакI дуьньядин маса чIаларалди кхьизвайбурузни хас я. Чаз хвеши хьана кIанда хьи, дуьньядин чара-чара пипIера дидед чIалалди кхьизвайбурун кьадар къвердавай пара жезва. Икьван гагьди лезгидалди кхьин тавурбуруни алахъна чпиз кIел-кхьин чирзава. Чи бубайриз хъсан са мисал ава: «Эгъуьрдивай чил жеда, рахардивай чIал». Эхь, декIени лезгидалди кхьизвайбурун кьадар мадни пара хьурай.
Са кар шаксуз я хьи, Интернетдихъ чIал чирдай чIехи къуват ава. Ина сада кхьенвайбур агъзурралди инсанриз аквазва. Абуруз хкядай, гекъигдай мумкинвал ава. КIанзни-такIанз грамматикадин къайдаяр чир жезва. Эхь, им рикI ахъайдай кар я.
Азербайжандани Дагъустанда лезги чIалалди тухузвай чIехи мярекатри, анрал дидед чIалал кIелай шииррини лагьай манийри, авур ихтилатри и кар вилик тухуниз куьмек гузва.
Къе чи вилик-кьилик квай печатдин органрин хьиз, «Самур» газетдинни кьилин везифайрикай сад дуьньядин лезгияр вири гъавурда акьадай, кхьинрин къайдаяр вири паталди сад тир чIал хуьн, ам вилик тухун я. Гьа и ниятдалди чна Азербайжандинни Дагъустандин арада чIалан муьгъ туькIуьрнава. Лезгийрин са пай Кьулан вацIун и пата, муькуь пай а пата хьун себеб яз чна кIелдайбурув и гьукуматра кьиле физвай кьетIен вакъиаяр дидед чIалалди агакьарзава.
Эхь, эхиримжи йисара чи халкьдин уьмуьрда кьиле физвай вири хъсан вакъиаяр чаз дидед чIалан куьмекдалди Интернетдай чир жезва. И карди чун ихьтин са фикирдал гъизва хьи, дидед чIал дуьньядин лезгияр патал Ватандиз элкъвезва. Им руьгь кутадай кар я. И карди гьина яшамиш хьунилай аслу тушиз, чун вири са хизандив агудзава. Са шумуд йис инлай вилик ихьтин фикир-фагьумрин хиялда аваз за кхьенай:
Ассалам-алейкум, чан зи жуванбур!
Дуьньядин гьар пипIен, гьар са патанбур!
Ассалам-алейкум, чан зи лезгияр!
Дидед чIал лезгидин кьилин ризкьи я.
Квахьда чи тахьайтIа гел дуьньядилай,
Феначни шумуд са эл дуьньядилай.
Къе гьунар дуьньядал гел тан я, лезгияр,
Лезгидиз дидед чIал ватан я лезгияр!
