Блог
Ви тIвар вуч я?
Чи редакциядиз са яшлу дишегьли атанвай. Салам гайидалай кьулухъ ада лагьана:
– Зун Бакудин Мердакан хуьряй атанвайди я. Зи тIвар Къенидад я.
Садлагьана рикIи са гьихьтин ятIани чими, хъуьтуьл гьиссер кужумайди хьиз хьана заз.
– Къенидад? Вуч иер тIвар я! – жуван гьейранвал чуьнуьхариз хьанач завай.
– Зи бадедин тIвар я, диде-бубади зал эцигнавайди я, – лагьана ада.
Вичин тIвар хьиз рахунарни иер тир дишегьлидин. Лезги чIалалди гзаф верцIидиз рахазвай. Гьа вичин уьмуьрдихъни къени дад квайди гуьгъуьнлай кьатIана за. Къени инсандал дуьшуьш хьанвайди, вичихъ веледар, хтулар авайди, дарвал такунвайди чуьнуьхарнач ада. Хтулдин мехъерин гьазурвилер аквазвай дишегьли и шад мярекат лезги адетрив кьадайвал, дидед чIалал кьиле тухуз кIанзавайвиляй меслятар къачуз зи кьилив атанвай. 40 йисуз датIана мектебда муаллимвиле кIвалахай ада лезги чIалалди мехъерин сценарийни кхьенвай. Сценарийдин са кьадар чкаяр чи адетрив кьадайвал туьхкIуьрун патал чавай куьмек кIанзавай.
– Чи мугьманрин гзафбур лезгияр я, маса халкьарин векиларни къведа. Заз абуруз лезги мехъерин къени адетар къалуриз кIанзава, – лагьана Къенидада.
Эхь, инсандин тIварцIи гзаф чIавуз адан къенепатан дуьньядикай, дуьньякьатIунрикай, фикир-фагьумрикай хабар гуда. МасакIа лагьайтIа, диде-бубайри чпин веледрал тIвар эцигдайла чиз-течиз абурун уьмуьрдин рехъни тайинарда. ИкI тирди илимдини тестикьарзава.
Чпин чIехи бубайрин, бадейрин тIварарал чан хкана абур веледрални хтулрал эцигзавай инсанриз зи патай чIехи гьуьрмет ава. Иллаки абур халисан лезги тIварар хьайила рикIиз генани регьят жеда зи. ТIварарай инсанри чпин хайибурун хатур-гьуьрмет гьикI хуьзватIа хъсандиз чир жеда. ГьакIни хайи халкьдиз кIанивал кьатIуда вуна тIварарай.
Ингье эхиримжи вахтара чи ватанэгьлийри тIварар эцигун гьикьван жавабдар кIвалах ятIа рикIелай ракъурнава. Дидед чIалав кьадай, чпихъ кьетIен мана-метлеб авай халисан лезги тIварар чи гзаф адетар хьиз, акваз-такваз квахьзава. Чна чи милливал, жуввал гьикI квадарзаватIа чи тIварарилай хъсандиз чир жезва.
Садазни сир туш хьи, Дагъустандин халкьарин арада лезгийри къецепатан тIварариз генани гзаф майилвал къалурзава. И мукьвара са лезги хуьруьн мектебдин мярекатда хьайи зун жувахъ галаз ихтилат авур аялрин тIварар ван хьайила пагь атIана амукьнай: Радмила, Лена, Диана, Ренат, Луиза, Радик, Толик, Альбина…Чешне паталди хьайитIани са лезги тIвар ван хьанач заз. Им вучтин адет я? Диде-бубайри ихьтин кардиз вучиз рехъ гузва? – лугьуз хиялри тухвана зун. И чIавуз Ленадин гьа мектебдин муаллимар тир дидени буба агатна зав. Абурухъ галаз санал гъвечIи рушни атанвай.
– Им Алина я, – лагьана абуру.
Аялрин патав завай а муаллимриз са гафни лугьуз хьанач. Ингье чи гележег несилриз илимдинни марифатдин тарсар гузвай 40 яшарин и инсанри зи рикI тIарна. Яраб абурун руьгь икьван къуьруь хьунин себеб вуч ятIа? Урусривайни Европадин халкьаривай тIварар къачуна чпин веледрал эцигзавай лезгийри абуруз лезги къилихар гьикI чирдатIа? Чи халкьдин адетар абуруз гьикI кIанардатIа?
Жуван хайи тIварар негьна чарабурувай тIварар къачузвайбур бурж вахкун патал такьатар тачгъизвайбуруз ухшар я. Абурукай заз масадбурун пекер алукIнавайбурун ухшарарни къведа. Дувулар галачир тарар хьиз я ихьтин инсанар.
«КIвал хуьх, чил хуьх, тIвар хуьх!» – лагьана веси авунай са береда чи бубайри. И веси кьилиз акъудиз жезвач чавай. ТIвар хуьз жезвач.
Инсанрикай чара-чара халкьар ийизвайди руьгь я. И руьгь арадиз гъун патал кьилин шартIар лагьайтIа, инсанри чпи туькIуьрзава. Хайи тIварар эцигун, дидед чIал кIанарун, адалди дамахун, жуван кIвал къени авун, хайи хуьр авадан авун… Гьа икI… И шартIарикай сад тахьайла, муькуьбурни квахьда.
