Bloq

     “Чан”... Виридалайни мукьва, виридалайни кIани инсанриз лугьуда чна и гаф. Ингье эхиримжи гъилера ваз "чан" лагьайди вуж ятIа рикIел хкиз жедани вавай? Ви гьал-агьвал жузаз, ви гевилар ачухариз, хайиди хьиз агатна "вун гьикI я?" лагьайди вуж кас я?  Бес вуна мус рикIяй "чан" лагьана?

     Чи чIала пуд гьарфунин, адетдин са гаф ава: "чан". И верцIи гафуни рикI юзурда инсандин. Къайи юкъуз чими рагъ хьиз, чими чIавуз дагъдин шагьвар хьиз эсерда ада. Руьгь кутада, яшамишдай къуват гуда, дуьнья кIанарда "чан" гафуни. Кьилин гафарикай сад я ам чи. Чандай къвезвай, руьгьдай кIвахьзавайвиляй икьван рикIиз чими я. Мурк цIурурдай къуват ава адахъ. Ингье тIимил ван къведа чаз и гаф. Гагь-гагь кьур чIугунвай чилиз яд кIандай саягъда къаних жеда чун адахъ. "Чан" гафунихъ дарих яз рикIи цIирда чи.

     Бес чаз жуваз и гаф лугьудай саягъ чизвани? Низ "чан" лагьана, адан рикI шадарна, дердер кьезиларна чна? Гьи мукьва-кьилид рикIел хкана, кьвед-пуд верцIи гаф лагьана?

     ЦIаруз-кьериз ван къведа чаз а гаф. Ихьтин хъуьтуьл, рикI ахъайдай гафарикай менфят къачуз чизмач садбуруз. Гагь-гагь дидейрини чпин бицIекриз чан-рикI авун рикIелай ракъурда. Бязи дишегьлийри гьатта сеперарни, алхишарни гьа са гафаралди ийида: "Я кьейди!" - им сепер я. "Я кIейди!" - им алхиш.

     Садра Бакудин автовагъзалдал Хачмазин автобусда са дидединни адан 5 яшинда авай гада аялдин гафарин шагьид хьана зун. Аялди ара датIана тешервал ийизвай, дидедивай ам сакIани автобусдиз акьадариз жезвачир. Дидеди:

     - Аку, исятда за вун гатада, фад машиндиз акьах! - лагьана гьараяр гана аялдиз.

     Аялди:

     - Чан лагь, ахпа! - жаваб гана.

     И гафари автобусда ацукьнавайбурун пIузаррик хъвер кутуна. Дидеди аялди лагьайвал авуна:

     - Чан, акьах машиндиз.

     Аялни секиндиз акьахна.

     И кьиса фад-фад рикIел хкведа зи. "Чан" гафунихъ авай къуватдикай фикир-фагьумда за. Садбуру чи чIала тавазивилин гафар тIимил ава лугьуда. Им дуьз фикир туш. Бакудин Агьмедли поселокда чи къуншидал са яшлу лезги дишегьли яшамиш жезвай. На лугьуди, адан мецел вирт алай, алхишар галачиз рахадачир ам. Лезгийрал дуьшуьш хьайила иллаки билбил жедай адакай: "Чан  Шагь дагъдин цуьк! Чан зи вилерин экв! Яллагь ви кIвал къени хьурай! Яллагь ви мурадар кьилиз акъатрай! Чааан..., чааан..."

     "Чан" гаф ада са масакIа лугьудай. Ам ван хьайидаз вилерин экв пара хьайиди хьиз жедай. Кефияр къумбар жедай, дердер рикIелай алатдай.

     Гьайиф хьи, икI рахаз алакьдач вирибурулай. РикI тIардай, хатурдик хкIурдай гафар генани пара лугьуда чна. Фикир ганани куьне, бязи хайибур, мукьвабур, ярар-дустар сад-садал дуьшуьш хьайила са нин ятIани гуьгъуьнаваз рахада: "Ам "ихьтинд" я, атIад "ахьтинд" я. Вичихъ алакьунар авай инсан тарифарун эвезда адакай ягьанатда, ам виляй вегьиз алахъда, адак рехнеяр кутада. Руьгь кутадай крарикай, къени къилихрин инсанрикай са акьван рикI алаз рахадач абур. Пехилвилин гьиссер и гьукум гуда бязибурун рикIериз. Гьавиляй рикI аладардай гафаралди ваъ, гуьгьуьл чIурдай гафаралди рахада абур. Вири юкъуз гьа ихьтин гьиссерин таъсирдик жеда. ЧIуру ихтилатри уьмуьр куьруь ийизвайди, инсан начагъарзавайди байихдач. Гьавиляй яргъаз хьунухь герек я ахьтин инсанривай. Къени инсанрив агатна, хийирлу крарик къуьн кутуна рикI ахъайдай ихтилатрал илигна кIанзавайди я.

     Хайибурув хъуьтуьлдаказ рахух, абуруз "чан" лагь. Накь вак хкIурай инсандихъ галаз адетдин рафтарвилер ая. Накьалди эхиз тахьай куьлуь-шуьлуь крар адетдинбур хьиз кьабула. Накь жува кваз такьур инсанриз къе хъвер багъиша. "Чан" лагь, ви рикIни ахъа хьурай. "Чан" лагь, вазни "чан" ван къведайвал. Рак гатайдаз рак ахъаюн, хъвер багъишайдаз шадвиликай пай гун герек я. Хъсанвал авурдаз хъсанвал хъия. Чан лагь, уьмуьр гьалун регьят жервал. Чан лагь, валай масабуруни чешне къачудайвал!

 

 

•